Μέρος 2ο: Το Κυκλοφοριακό της Αθήνας και
το Τραμ του Τρίτση
Περίληψη προηγουμένου: Το σύντομο πέρασμα του Ναπολέοντος
Ζέρβα από το Υπουργείο Δημοσίων Εργων αποδεικνύεται σημαδιακό. Το απόρρητο
υπόμνημα που συνέταξε εμπνευσμένος από τον Κρις Γούντχαουζ στη γέφυρα του
Γοργοπόταμου έπεσε μερικά χρόνια αργότερα στα χέρια του Κωνσταντίνου Καραμανλή,
ο οποίος ξεκίνησε την υλοποίηση των προτάσεων Ζέρβα αντικαθιστώντας τα τραμ
με τα τρόλλεϋ. Η λάσπη (η) φέρνει στο φως το αόρατο νήμα που συνδέει
τα γεγονότα της προ-τεντυμποϊκής εποχής με τις σημερινές αντιδράσεις για την
κατασκευή του νέου αθηναϊκού τραμ, και αποκαλύπτει την αιτία για το μεταφραστικό
σκάνδαλο της γνωστής θεατρικής επιτυχίας "Λεωφορείον ο Πόθος"...
Στην μεταπολεμική
Ελλάδα η λέξη-κλειδί ήταν "λήθη". Οι Ελληνες προσπαθούσαν να ξεχάσουν
- ή, κατ'άλλους, έπρεπε να ξεχάσουν. Το τραμ (ο "τροχιόδρομος") δεν καταργήθηκε
μόνο ως "σώμα", δηλαδή ως γραμμές, κεραίες και οχήματα, καταργήθηκε και
ως "πνεύμα", ως λέξη, ως ιδέα. Γι'αυτό και το streetcar (named desire)
μεταφράστηκε σκανδαλωδώς ως λεωφορείο (ο πόθος) και η οδός Τροχιοδρόμων
στον Πειραιά έγινε Ομηρίδου Σκυλίτση.
Ενα μυαλό τό'χουμε, τι να πρωτοθυμηθεί;
* * *
Μετά την κατάργηση,
το 1960, του τραίνου του Λαυρίου, ο Καραμανλής βρέθηκε μπροστά σε ένα
δίλημμα: Να καταργήσει ή όχι τα υπόλοιπα τραίνα, συμπεριλαμβανομένου του
Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου της Αθήνας; Ο πληθυσμός της Αθήνας είχε φτάσει
σχεδόν τα δύο εκατομμύρια και συνεπώς το "ειδικό βάρος" της πρωτεύουσας
είχε μεγαλώσει. Ο Καραμανλής προτίμησε, αντί να ξηλώσει τα τραίνα της
επαρχίας, να τα αφήσει να φυτοζωούν στη σκιά των ολοκαίνουργιων εθνικών
οδών που επίσης είχε εγκαινιάσει - και έδωσε προτεραιότητα στην ανάπτυξη
των υποδομών της πρωτεύουσας, με άξονα τον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο. Σ'αυτή
τη σιωπηρή παρέκκλιση από το σχέδιο του Ζέρβα οφείλεται το ότι σήμερα
υπάρχουν ΟΣΕ και ΗΣΑΠ.
Κυκλοφοριακό χάος, από τότε...
* * *
Στα επόμενα χρόνια
η Ελλάδα αναλώθηκε στις γνωστές πολιτικές περιπέτειες, που καταλάγιασαν
μόλις το 1974. Τα κίτρινα ηλεκτροκίνητα λεωφορεία είχαν μπει πια στην
καρδιά των Αθηναίων, καθώς οι εικόνες από την εξέγερση του Πολυτεχνείου,
με τα συνθήματα κατά της χούντας γραμμένα στα τρόλλεϋ, ήταν ακόμη νωπές.
Ο οξυδερκής Καραμανλής αγόρασε ολοκαίνουργια τρόλλεϋ από την τότε Σοβιετική
Ενωση, μια κίνηση που ξάφνιασε πολλούς, είχε όμως τη δική της λογική -
και αυτό αποδείχτηκε όταν λίγο αργότερα (1977) καταργήθηκε και το "στοιχειωμένο"
τραμ της Β' Πειραιώς χωρίς να ακουστεί ούτε μία κραυγή διαμαρτυρίας.
Πες μας πού πας, να σε πάμε...
* * *
Τα πολιτικά οφέλη
όμως αποδείχτηκαν πρόσκαιρα, καθώς το κυκλοφοριακό πρόβλημα της Πρωτεύουσας
χειροτέρευε και οι απαιτούμενοι πόροι για την αντιμετώπισή του γίνονταν
όλο και πιο δυσεύρετοι. Με την άνοδο του Πασόκ στην εξουσία (1981), ο
χαρισματικός Αντώνης Τρίτσης δεν άργησε να ταράξει τα νερά. Ταξιδεμένος
στη Λατινική Αμερική την εποχή των μεγάλων ζυμώσεων και παντρεμένος με
δυτικογερμανίδα, ήταν φορέας εκείνου ακριβώς του ανθρωπιστικού ευρωπαϊσμού
που έκανε τους ανθρώπους του ντόπιου και ξένου εργολαβισμού (βλ.
σχετικό άρθρο) να βγάζουν "σπυράκια".
Λατινοαμερικάνικες ζυμώσεις
* * *
Βλέποντας ότι το κόστος
του πολυσυζητημένου αθηναϊκού μετρό θα ήταν δυσβάστακτο για τον κρατικό
προϋπολογισμό, ο Τρίτσης έριξε στο τραπέζι την ιδέα του "ελαφρού μετρό",
το οποίο δεν ήταν τίποτε άλλο από το τραμ στην εξελιγμένη δυτικοευρωπαϊκή
έκδοσή του. Σύντομα έγινε γνωστό ως "το τραμ του Τρίτση". Λίγοι γνωρίζουν
ότι η διαφωνία του με τον Ανδρέα Παπανδρέου για το θέμα του τραμ ήταν
ένας από τους βασικούς λόγους που οδήγησαν τον Τρίτση σε αποστασιοποίηση
και τελικά σε αποχώρηση από το Πασόκ. Ο Ανδρέας, ενώ αρχικά στήριζε την
άποψη του Τρίτση, άλλαξε στάση μετά το 1985, όταν εξασφάλισε την οικονομική
ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ως αντάλλαγμα για την είσοδο Ισπανίας
και Πορτογαλίας στην τότε ΕΟΚ. Το εργολαβικό κατεστημένο υποστήριξε ένθερμα
τη λογική "βουρ στον πατσά, τώρα που τρέχουν τα λεφτά".
Και μετρό, και λάιτ!
* * *
Ο Τρίτσης έφυγε από
το Πασόκ και λίγα χρόνια αργότερα (1990) εξελέγη δήμαρχος με την υποστήριξη
της Ν.Δ., αφού πρώτα πήρε την προσωπική διαβεβαίωση του Ψηλού αρχηγού
της (και πρωθυπουργού πλέον) ότι θα έχει την αμέριστη στήριξη της κυβέρνησης
στο θέμα του τραμ. Εκείνη την εποχή όμως στην κυβέρνηση υπήρχαν δύο μεγάλα
στρατόπεδα: (1) οι συνεχιστές του εργολαβισμού, με σημείο αναφοράς την
Αμερική (where everything is big) και υπέρμαχοι των μια-κι-έξω παρεμβάσεων
μεγάλης κλίμακας, και (2) οι "ευρωπαϊστές", υποστηρικτές των ήπιων παρεμβάσεων
και της βιώσιμης ανάπτυξης. Με τον απροσδόκητο θάνατο (1992) του Τρίτση,
έγινε ευκολότερη η επικράτηση όσων υποστήριζαν τα "μεγάλα έργα" έναντι
των "μικρών πλην μακρόπνοων". Το τρόλλεϋ, όχημα-σύμβολο για τους "εργολαβιστές",
φάνηκε να κερδίζει τη μάχη απέναντι στο τραμ. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης,
αιωνίως άτυχος, είχε "επιβιβαστεί" στο λάθος μεταφορικό μέσο. Το συνειδητοποίησε
και άρχισε να φωτογραφίζεται μέσα σε τρόλλεϋ, ήταν όμως αργά. Λίγο καιρό
αργότερα, η κυβέρνησή του ανατράπηκε.
